Nevruz / Yenigün
Nevruz, kuzey yarım kürede bulunan ülkelerde, özellikle Türkçe ve Farsça konuşan topluluklar arasında yaygın olarak kutlanır. Farsça nev ve ruz kelimelerinden gelen Nevruz, ülkemizde Nevruz-i Sultan, Sultan Nevruz, Navrız, Newroz, Noruz, Mart Dokuzu, Gün Dönümü, Yılsırtı, Yumurta Bayramı gibi adlarla anılmaktadır. “Yeni gün” anlamına gelen ve bahar bayramı olarak da bilinen Nevruz, pek çok toplum için bir yılbaşı niteliği taşımaktadır. Nevruzun başlangıç tarihi Miladi takvime göre 21 Mart’tır.
Konargöçer yaşayan toplulukların hayvancılık, tarım toplumlarının çiftçilik etkinliklerinin başlangıcı kabul edilen Nevruz, doğa ve evrene ilişkin bilgilerin kullanıldığı ve birçok uygulamanın gerçekleştirildiği uygun ortamı oluşturmaktadır. Bolluk ve bereket içinde yaşanması inancıyla gerçekleştirilen bu uygulamalar, aynı zamanda sosyal birliktelikleri de güçlendirerek kişiler ve toplumlar arasında aidiyet duygusunu arttırmaktadır.
Bayramlar, bireyleri ve toplulukları yakınlaştırarak bütünleştiren, unutulmaya yüz tutmuş değerleri yeniden gün yüzüne çıkaran ve gelecek kuşaklara aktaran ortak kültür bağlarını oluşturur. Baharın başlangıcı olarak yeniden doğuşu simgeleyen Nevruz, geleceğe dair umut, arzu ve temennileri de içinde barındırmaktadır. Nevruz ile yeniden doğan ve coşkuyla yenilenen sadece doğa ve tabiat değildir. İnsan da bedenen ve ruhen kendini temizler ve yeniler; böylece duygular ve fikirler de yenilenir. Bu yüzden Nevruz, doğadaki dirilişle birlikte bir bayram sevincini ve coşkusunu yaşatmanın yanı sıra, insana dair umutları ve dilekleri de temsil etmektedir.
Nevruz Bayramı ve kutlamaları; Anadolu’da sözlü kültürün, toplumsal uygulama ve ritüellerin, doğa ve evrene ilişkin bilgi ve deneyimlerin nesilden nesile aktarıldığı en uygun ortamlardan birini oluşturmaktadır. Bu açıdan bakıldığında Nevruz, nesiller arası iletişimin en güzel örneklerinden biridir.
Bütün bayramlarda olduğu gibi Nevruz Bayramı’nda da temizliğin ayrı bir yeri ve önemi vardır. Nevruz öncesinde evlerde ve sokaklarda genel bir temizlik yapılır. Kutlamalar sırasında insanlar temiz veya yeni kıyafetler giymeye özen gösterir. Nevruzun kutlama alanının adeta bir renk cümbüşü şeklinde süslenmesi, renkli kıyafetlerin giyilmesi, uçurtmaların uçurulması, çeşitli renklerdeki yumurtaların tokuşturulması, insanların büyük bir ateş etrafında toplanması ve ateşten atlaması, Nevruz kutlamalarının karakteristik özellikleri arasında yer almaktadır. Nevruz kutlamaları sırasında kışın uğurlanmasını ve baharın karşılanmasını konu alan oyunların oynandığı da görülmektedir. Nevruz’da gerçekleştirilen ortak uygulamalardan biri de bir nevi fal olarak adlandırılabilecek çeşitli işaretlerin okunarak gelecek hakkında insanların gerçekleşmesini istedikleri dileklere ilişkin yorumlarda bulunmaktır.
Nevruz, 2009 yılında Azerbaycan, Hindistan, İran, Kırgızistan, Pakistan, Özbekistan ve Türkiye’nin ortak başvurusuyla İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesine kaydedilmiştir. Nevruz’un UNESCO İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirasının Temsili Listesine 2009 yılında ortak dosya olarak kaydettirilmesi farklı diller konuşan, farklı dinlere inanan ve farklı etnik kökenlerden gelen toplumlar arasında kültürel diyalog, saygı ve anlayış ortamının geliştirilmesi çalışmalarına son derece olumlu bir katkı sağlamıştır.
2016 Kasım ayında Etiyopya’nın başkenti Addis Ababa’da gerçekleştirilen UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Hükümetler Arası Komite Toplantısı’nda alınan kararla “Nevruz” 12 ülkeli çokuluslu dosya olarak Temsili Liste’ye kaydettirilmiştir. Bu kararla, söz konusu listeye 2009 yılında gerçekleştirilen kayıt yenilenmiştir.
