Böbrek Nakli Olan Hastanın (Alıcı) Bilgilendirme El Kitabı

Ameliyat Yeri Bakımı:

Ameliyat yerine özel bir bakım yapmanız gerekmez. Eğer kızarıklık, şişlik, akıntı görürseniz, doktora başvurunuz.

Ateş :

Kendinizi ateşli hisseder, titremeniz olursa ateşinizi kontrol ediniz. Bu bir enfeksiyon veya rejeksiyon (red) belirtisi olabilir. Ateşiniz 38^oC ve üzerinde olursa doktora başvurunuz. Doktorunuzun izni olmadan hiçbir ilaç kullanmayınız.

Kan Basıncı :

Kan basıncı yüksekliği (hipertansiyon) nakil sonrasında kullanılan ilaçlara bağlı olarak ortaya çıkabilen, sık karşılaşılan bir sorundur. Kan basıncının 140/90 mmHg altında olması hem böbrek fonksiyonun korunmasında hem de kalp ve damar hastalıklarından korunmada önemlidir. Bu nedenle tuz alımının kısıtlanması (tuzsuz diyet), operasyon sonrasında aşırı kilo almamak oldukça önemlidir. Evde kan basıncı ölçüm aleti bulundurarak aralıklı olarak tansiyon ölçülmesi önerilir.

Diş Bakımı :

Nakil sonrasında ağız ve diş sağlığına daha fazla özen gösterilmelidir. Yumuşak bir diş fırçası kullanılmalı ve her yemekten sonra dişler fırçalanmalıdır. Enfeksiyonları ve çürükleri önlemek amacıyla yılda ya da 6 ayda bir mutlaka diş doktoruna başvurunuz. Diş doktoruna organ nakli olduğunuzu söyleyiniz.

Genel Vücut Temizliği :

• Düzenli olarak yıkanınız, duş almayı banyo yapmaya tercih ediniz.
• Ellerinizi yıkarken kalıp sabun yerine sıvı sabun kullanınız.
• El ve yüz havlularını günlük olarak değiştiriniz.
• Yemeklerden önce ve tuvaletten sonra ellerinizi yıkayınız, tırnaklarınızı iyice temizleyiniz.
• Adet günlerinde kadınlar pedlerini düzenli olarak değiştirmelidirler. Bu bölgeyi yumuşak sabun ve su ile yıkamanız temizlik için yeterli olacaktır.

Cilt ve Saç Bakımı :

Kortizon ( prednol, ultralan, deltakortil ) yüzünüzde, göğsünüzde, omuzlarınızda ya da sırtınızda sivilcelere sebep olabilir. Eğer sivilce oluşmuşsa bu bölgeyi günde 3 kez yumuşak bir antibakteriyel sabunla yıkayınız ve cildinizin sabundan tümüyle arındığından emin olunuz. Etkilenen bölgeyi ovmaktan, sivilceleri sıkmaktan ve sivilceyi kapatmaya yönelik kozmetikleri kullanmaktan kaçınınız. Enfekte olmuş sivilceniz varsa doktorunuza başvurunuz. Eğer ciltte çok kuruma olursa bu bölgeleri yıkamayı geçici olarak son verin ki deri doğal nemine dönebilsin. Yumuşak bir sabun kullanın ve banyo sonrasında vücut kremi uygulayınız. Kortizon saçınızı etkileyecektir. Kalıcı saç boyaları, jöleler vb. saçınızın kırılmasına yol açabilir. Bunları dikkatli kullanınız. 

Kıllanma :

İmmünsupresif (bağışıklığı baskılayıcı) ilaçların bazılarının (prednol, ultralan, sandimmun) yan etkilerinden biride yüz tüylerinin artmasıdır. Bu durum özellikle kadınlarda rahatsız edicidir. Tüy dökücü bir krem kullanılabilir. Özel bir solüsyonla tüyler sarartılabilir veya dikkatli bir şekilde ağda kullanılabilir.

Güneşten korunma :

Çok fazla güneş herkes için zararlıdır. Güneş ışığındaki morötesi ışınlar cildin erken yaşlanmasına, güneş yanığına ve deri kanserine sebep olabilir. Transplantasyon hastalarının aldıkları ilaçlar nedeniyle cilt kanserine yakalanma riski daha fazladır. Bu nedenle;

• Güneş ışınlarının en kuvvetli olduğu saat 10 -15 arasında güneşe çıkmaktan kaçınınız.
• Bahar ve yaz aylarında güneşten koruma faktörü en az 15 olan yüksek kalitede bir güneş kremi kullanınız.(yüz, boyun ve ellere)
• Güneş kremi kullanmadığınız zamanlarda, şapka ve uzun kollu giyecekle kendinizi güneşten koruyunuz.
• Solaryuma asla girmeyiniz.

Ben’lere dikkat ediniz. Eğer bir benin renk değiştirdiğini veya sınırlarının düzensiz bir şekil aldığını fark ederseniz doktorunuza başvurunuz. Bağışıklık sistemleri baskılandığı için Ben’lerinde kanserleşme ihtimali transplantasyon hastalarında daha fazladır.

Cildinizi daima güneşten korumalısınız. Güneşli ve sıcak günlerde sıvı ihtiyacı artacağı için günlük alınan sıvı miktarı arttırılmalıdır.

Göz :

Nakil olan hastalarda kortizon (prednol, ultralan) kullanımına bağlı olarak katarakt gelişme riski olduğu için her 6 ayda bir ya da yılda bir göz doktoruna kontrole gidilmelidir.

Sigara kullanımı :

Sigara kullanılmamalıdır. Sigara akciğerlerde enfeksiyonların gelişmesine neden olur (bronşit, pnömoni vs). Bu hastalıklar hem immünsupresif ilaçlar nedeniyle yaşamı tehdit eder hem de organın sağ kalım süresini azaltır. Sigara kalp damar hastalıklarına neden olabilir.

Alkol kullanımı :

Alkol kullanılmamalıdır .Alkol yaşamı tehdit eder hem de organın sağ kalım süresini azaltır. Bunu göze alıyorsanız Alkollü içecekleri haftada en fazla bir kadeh tüketilebilir daha fazlası önerilmez.

Cinsel yaşam :

Nakil sonrası kendinizi yeteri kadar iyi hissettiğinizde (3 ay sonra) cinsel faaliyetlerinize tekrar başlayabilirsiniz. Erkeklerin çoğu cinsel güçlerini tekrar kazanırlar ve kadınların çoğu ameliyattan birkaç ay sonra düzenli adet görmeye başlarlar. Bununla birlikte, bazı ilaçlar cinsel güçte azalma yapabilir. Bu durumda doktorunuza başvurunuz.
Bağışıklığı baskılayıcı ilaçların bazıları doğum kontrol haplarının etkinliğini azalttığı için, spiral ise enfeksiyona neden olduğu için tavsiye edilmez. Prezervatifler hem enfeksiyonu hem de istenmeyen gebelikleri önlemenin en iyi yoludur.

Nakil sonrası kadın hastalar hamile kalmak için en az bir ya da iki yıl beklemeli ve bu sürenin sonunda doktoruna danışarak hamile kalmalıdır. Kadın hastalar yılda bir kez jinekolojik muayeneden ve meme muayenesinden, erkek hastalarda yılda bir kez ürolojik muayeneden geçmelidir.

Aşılar :

Tüm transplant hastalarına yılda bir kez kasım ayını geçmemek kaydı ile grip aşısı önerilir. Ancak bu transplantasyondan 1 yıl sonra olmalı ve canlı aşılardan kaçınılmalıdır.

Egzersiz :

Uzun bir hastalık dönemiyle güçsüzleşen kaslarınızı güçlendirmek için günlük egzersiz yapmak önemlidir. Egzersiz programınız kademeli olarak gelişmelidir ve egzersiz düzeyinizi yavaş yavaş artıran bir program olmalıdır. En iyi egzersiz yürümedir. Merdiven çıkmak, bisiklete binme, yüzme genel kas gücünüzü artırmak için çok yararlıdır. Ayrıca egzersiz yaparak ilaç yan etkilerinden olan kemik erimesi ile de başa çıkabilirsiniz.

Araba kullanma :

Transplantasyonu izleyen ilk dört hafta içinde araba kullanmayınız.

Ev Hayvanları ve Bitkileri :

Artan enfeksiyon  riski yüzünden ev hayvanları normalde önerilmemektedir. Eğer bir evcil hayvanınız varsa, onun dışkısı ile temas etmekten kaçınmalı ve kafesleri temizlerken lastik eldiven giymelisiniz. Hayvanınızın elinizi ya da yüzünüzü yalamasına izin vermeyiniz; kazayla olduysa bu bölgeyi hemen su ve sabunla yıkamalısınız.

Saksılı ev bitkileri toprak mikroplarından kaynaklanan enfeksiyon tehlikesi nedeniyle önerilmez. Transplantasyonun ilk yılı içinde bahçe tarla ve toprak  işleriyle uğraşmamalısınız. Daha sonra bahçeyle az az uğraşabilirsiniz, fakat bitki dikimi ya da yaprak toplamak gibi işlerden sakınınız ve her zaman eldiven giyiniz.

Beslenme :

Diyetinizde dikkat etmeniz gereken önemli kurallar şunlardır;

• Yağsız veya az yağlı salataları bolca yiyerek açlık duygunuzu gidermeye çalışınız.
• Yemekleri daha küçük tabaklarda ve daha küçük porsiyonlar şeklinde hazırlayınız.
• Ağzınıza daha küçük lokmalar alınız ve uzun süre bu lokmaları çiğneyiniz.
• Yemek sırasında su ya da düşük kalorili (ayran ,taze sıkılmış meyve suları) içecekler içiniz.
• Yemekleri az tuzlu pişiriniz. Tuzsuz pişirilmiş olan yiyecekler iştahınızı azaltır.
• Konserveler, turşular ve diğer salamura yiyecekler (sucuk, pastırma, salam, tuzlanarak kurutulmuş etler) tuzla muamele edilerek hazırlandığı için bunları tüketmemeye özen gösteriniz.
• Salça, ketçap ve diğer tuzla muamele edilerek hazırlanmış soslardan kaçınınız.
• Tuzlu olmayan baharatları kullanmanızda sakınca yoktur. Örneğin, Urfa biberi tuzla muamele edilerek kurutulduğu için kullanılmamalıdır.
• Özel katkılı ekmekler, tuzlu bisküviler, krakerler tüketmeyiniz.
• Yemeklerinizi sıvı yağlarla pişiriniz. Sıvı yağlardan zeytinyağı ile ay çiçek, mısırözü ya da pamuk yağı gibi diğer sıvı yağları yarı yarıya karıştırarak kullanınız.
• Katı yağları tüketmeyiniz.
• Kızartmalar yerine ızgara, teflon tavada yağsız şekilde pişirme, buharda pişirme yöntemlerini tercih ediniz.
• Mümkün olduğunca az ekmek (normal katkısız fırın ekmeği)  tüketiniz.
• Yüksek kalorili bal, reçel, marmelat ve pasta gibi çok fazla şeker içeren gıdalar kan şekeri yüksek olanlarda kesinlikle yasaktır. Kan şekeri normal olanlar ise bu gibi gıdaları az miktarlarda tüketmelidir.
• Hamur işi tatlılar, dondurmalar, kaymaklı tatlılar ve muhallebileri tüketmeyiniz.
• Cips, çerez, kuru yemişler gibi atıştırmak amaçlı kullanılan ve yağlı ve kalorisi yüksek olan gıdalardan kaçınınız.
• Hamur işleri (börek, çörek vs.) tuzu ve yağı az olmakla birlikte sınırlı miktarlarda tüketilebilir.
• Tavuk, balık ve az miktarda yağı alınmış kırmızı et (haşlama ve ızgara) tüketiniz.
• Yağlı et, sakatat, hazır ve konserve etler tüketmeyiniz.
• Yumurtanın sarı kısmını yemeyiniz.
• Az yağlı veya yağsız süt içiniz.
• Az yağlı ya da yağsız ve az tuzlu ya da tuzsuz peynir tüketiniz.
• Her türlü sebzeler çiğ ve yağsız salata şeklinde ya da az yağ ile kızartılmadan pişirilerek tüketilebilir.
• Her türlü meyve kuru ya da yaş olarak tüketilebilir.
• İçeceklerden çay serbest, kahve sınırlı miktarda tüketilebilirken; meşrubatlar (gazoz, kola, yedigün, fanta vs.)  karaciğerin yükünü arttıracağından tüketilmemelidir.

EVDE İLAÇ KULLANIMI

Bağışıklığı Baskılayıcı İlaçlar :

Vücudunuz yeni organın yabancı olduğunu fark eder ve bağışıklık sisteminiz karşı saldırıya geçer. Bağışıklığı baskılayıcı ilaçlar bağışıklık sisteminizin yanıtını zayıflatarak nakledilen organın reddine engel olur. Bununla birlikte, aynı zamanda, bağışıklığı baskılayıcı ilaçlar sizi enfeksiyonlara karşı daha eğilimli kılar.
Neyse ki, nakledilmiş bir organı korumak için gereken bağışıklığı baskılayıcı ilaç miktarı ameliyat sonrasındaki ilk aylardan sonra düşer. Yine de bağışıklığı baskılayıcı ilaçlar, transplantasyondan sonraki birçok yıl boyunca gereklidir ve hiçbir zaman, doktorunuzun izni olmadan, dozları atlamamalı ve ilaç miktarını düşürmemelisiniz.

Bağışıklığı baskılayıcı (immunsupresif) ilaçlar transplantasyon ameliyatından sonra ömür boyu kullanılacaktır. 

Sürekli Kullanılan İlaçlar: Prednol – Prograf – Sandimmun – Cellcept – Myfortik – Rapamune – Certican – Imuran. 

Kısa Süreli Kullanılan İlaçlar (3-6 ay): Valcyte – Bactrim – Fluzol/ Mycostatin içerikli – Lansor

Kortizon (prednol) Kullanımı: Kortizon dozunuz kilonuza, tıbbi durumunuza ve transplantasyondan beri geçen zamana göre hesaplanacaktır. Tabletleri eğer günde bir kez alıyorsanız sabah kahvaltıyla birlikte ya da tok alınız.

İlacın mevcut formları: Prednol 4  mg tablet, 16 mg tablet

Yan Etkileri :

• Enfeksiyona karşı artan yatkınlık, yara iyileşmesinde bozulmalar.
• Ateş ve enfeksiyonun diğer belirtilerini baskılama.
• Kan şekerinin artması.
• Bazı hallerde depresyon.
• Vücudun belli bölgelerinde yağ artışı (ensede yağlanma, şişkin yanaklar,  kamburlaşmış sırt)
• Kemik incelmesi ve zayıflaması, kas güçsüzlüğü
• Yüksek kan basıncına artan eğilim
• Deri kalınlığında azalma ve kolay berelenmeye yatkınlık
• Gözde katarakt
• Aknede (sivilce) ya da yüz tüylerinin büyümesinde artış
• İştah artışı ve sonucunda kilo artışı
• Ülser

Prograf Kullanımı : Dozunuz kilonuza, kan düzeyinize, tıbbi durumunuza, labratuvar test sonuçları ve herhangi bir yan etkinin varlığına göre hesaplanacaktır. Günlük toplam miktar bölünmeli ve 12 saatlik aralarla iki doz halinde alınmalıdır. Kontrollere gelirken   kan düzeyi takibi için  sabah dozunuzu içmeden geliniz. Kan testini yaptırır yaptırmaz ilacınızı hemen içiniz.

İlacın mevcut formları: 0,5 mg kapsül, 1 mg kapsül, 5 mg kapsül

Yan Etkileri :

• Kan şekerinin artması
• Yüksek tansiyon
• Ellerde, ayaklarda uyuşukluk ve karıncalanma
• El titremesi
• Baş ağrısı

Sandimmun Kullanımı: Dozunuz kilonuza, kan düzeyinize, tıbbi durumunuza, laboratuvar test sonuçları ve herhangi bir yan etkinin varlığına göre hesaplanacaktır. Günlük toplam miktar bölünmeli ve 12 saatlik aralarla iki doz halinde alınmalıdır. Kontrollere gelirken  kan düzeyi takibi için  sabah dozunuzu içmeden geliniz. Kan testini yaptırır yaptırmaz ilacınızı hemen içiniz.

İlacın mevcut formları : 100 mg kapsül, 25 mg kapsül

Yan Etkileri :

• Böbrek fonksiyonlarında bozukluk
• Yüksek tansiyon
• Dişeti büyümesi
• Kıllanmada artış
• El titremesi
• İshal,kusma ve bulantı vb..
• Karaciğer fonksiyon bozuklukları
• Baş ağrısı

Rapamune Kullanımı: Dozunuz kan düzeyinize, tıbbi durumunuza, laboratuvar test sonuçları ve herhangi bir yan etkinin varlığına göre ayarlanacaktır. Günlük tek doz kullanılmalı ve kontrollere gelirken  kan düzeyi takibi için  sabah dozunuzu içmeden gelinmelidir. Kan testini yaptırır yaptırmaz ilacınızı hemen içiniz. 

Yan Etkileri : 

• İshal,kusma ve bulantı vb..
• Karaciğer fonksiyon bozuklukları
• Kemik iliğinin baskılanması ve kansızlık
• Beyaz küre(lökosit) sayısında azalma.

Certican Kullanımı: Dozunuz kilonuza, kan düzeyinize, tıbbi durumunuza, laboratuvar test sonuçları ve herhangi bir yan etkinin varlığına göre hesaplanacaktır. Günlük toplam miktar bölünmeli ve 12 saatlik aralarla iki doz halinde alınmalıdır. Kontrollere gelirken  kan düzeyi takibi için  sabah dozunuzu içmeden geliniz. Kan testini yaptırır yaptırmaz ilacınızı hemen içiniz. 

İlacın mevcut formları : 0.25 mg tablet, 0.75 mg tablet

Yan Etkileri :

• İshal,kusma ve bulantı vb..
• Karaciğer fonksiyon bozuklukları
• Bacakta ödem
• Kemik iliğinin baskılanması ve kansızlık
• Beyaz küre(lökosit) sayısında azalma.

Cellcept Kullanımı: Dozunuz tıbbi durumunuza ve laboratuvar test sonuçlarınıza göre hesaplanacaktır. Günlük toplam miktar 12 saatlik ya da 8 saatlik aralarla alınmalıdır. Sandimmun ya da prografla etkileştiği için , bu ilaçlardan en az bir saat önce veya sonra alınmalıdır.

İlacın mevcut formları :250 mg tablet , 500 mg tablet 

Yan Etkileri :

• Bulantı ve kusma.
• İshal
• Kemik iliğinin baskılanması ve kansızlık
• Beyaz küre(lökosit) sayısında azalma.
• Enfeksiyonlara yatkınlık

Myfortic Kullanımı: Dozunuz tıbbi durumunuza ve laboratuvar test sonuçlarınıza göre hesaplanacaktır. Günlük toplam miktar 12 saatlik ya da 8 saatlik aralarla alınmalıdır. Sandimmun ya da prografla etkileştiği için, bu ilaçlardan en az bir saat önce veya sonra alınmalıdır.

İlacın mevcut formları : 360 mg tablet, 180 mg tablet

Yan Etkileri:

• Bulantı ve kusma.
• İshal
• Kemik iliğinin baskılanması ve kansızlık
• Beyaz küre(lökosit) sayısında azalma.
• Enfeksiyonlara yatkınlık

İmuran Kullanımı: Dozunuz kilonuza, tıbbi durumunuza göre hesaplanacaktır. Günlük tek doz halinde alınmalıdır.

İlacın mevcut formları : 50 mg tablet, 25 mg tablet

Yan Etkileri:

• Saç dökülmesi
• Karın ağrısı, bulantı, kusma
• İshal
• Eklem ağrıları
• Karaciğer fonksiyonlarında bozulma
• Artan tümör riskler

Profilaktik (Koruyucu) İlaç Uygulamaları 

• Valcyte Kullanımı : Günlük tek doz alınmalıdır. 
• Bactrim Kullanımı: Günlük tek doz halinde alınmalıdır.
• Flukonazol Kullanımı: Günlük tek doz halinde alınmalıdır.
• Mycostatin (Nystatin) oral solusyon: Günlük 3×20 damla 

İlaç kullanımında dikkat edilmesi gerekenler :

• İlaçlarınızı hergün aynı zamanda alınız.
• Daha iyi hissetseniz bile dozu hiçbir zaman kendi başınıza değiştirmeyin ya da kesmeyin.
• Eğer kazayla önerilenden fazla bir doz alırsanız, doktorunuza hemen bildiriniz.
• İlacınızın sadece sizin için olduğunu unutmayınız.
• Etikette belirtilen son kullanma tarihinden sonra hiçbir ilacı kullanmayınız.
• Kullanılmayan ilaçları transplantasyon ünitesine götürünüz.
• İlacınızı alırken ortaya çıkan yeni ya da alışılmadık herhangi bir yan etkiden doktorunuzu yada transplantasyon ekibini haberdar ediniz.
• Doktorunuzun izni olmadan ilaç kartınızdaki ilaçlar dışında ilaç almayınız.
• İlaçlarınızı serin, kuru , ışık almayan ve çocukların ulaşamayacağı yerlerde saklayınız.
• Doktorunuz ya da eczacınız aksini söylemediği taktirde buzdolabında saklamayınız.
• Hafta sonları veya uzun tatillere girmeden önce yanınızda yeteri kadar ilaç olduğundan emin olunuz.

Reddetme (Organ Reddi):

Transplantasyon ameliyatından sonra ilk 6 ayda ortaya çıkabilen bir durumdur.

Belirtileri :

• Ateşin 37.5^o C’nin üzerinde olması
• Böbrek nakli yapılan alan üzerinde ağrı, şişlik , kızarıklık ve hassasiyet
• İdrar miktarında azalma. Ancak hiç bir klinik belirti görülmeyebilir. Bu nedenle ilk 6 ayda sık kontroller yapılmaktadır.
• Böbrek fonksiyon testlerinde yükselme

Tedavisi:
Redden şüphelendiğinde, bu genellikle lokal aneztezi altında yapılan biyopsiyle doğrulanır. Sonuç red gelirse ilaç tedavisine başlanır. Başarı  şansı % 90’ lardadır.

Enfeksiyon:

Organ reddini önlemek için bağışıklık sisteminizi baskılamak gereklidir. Fakat bu aynı zamanda vücudunuzun enfeksiyonla savaşma gücünüde zayıflatır. Enfeksiyondan korunmak amaçlı (proflaksi) ilaçlar kullanmanız gereklidir. Bu ilaçlara rağmen ciddi bakteriyel yada viral enfeksiyonlarla karşılaşabilirsiniz. Bu durumda hastaneye yatırılarak tedavi edilmeniz gerekebilir.

Kaynak : http://organnakli.medicine.ankara.edu.tr/bobrek-nakli-olan-hastanin-alici-bilgilendirme-el-kitabi/